Projekat Mesta stradanja – Prva faza Holokausta u Srbiji i Hrvatskoj ima za cilj mapiranje lokacija na kojima su izvršena masovna streljanja Jevreja u Srbiji i Hrvatskoj tokom rane faze Holokausta. Kroz onlajn prezentaciju istorijskih dokumenata, fotografija, intervjua sa svedocima, istoričarima i drugim stručnjacima, projektni tim želi da ponudi permanentnu edukativnu platformu za stimulisanje istraživanja i kritičkog razmišljanja o Holokaustu, genocidu nad Romima i drugim zločinima protiv čovečnosti, ali i kao stalni oblik komemoracije, negovanja kulture sećanja i mogućnost za predstavnike lokalnih vlasti da pokrenu nove edukativne i komemorativne inicijative vezane za mesta stradanja koja se nalaze na njihovoj teritoriji.
Organizacijom međunarodnog seminara u Beogradu, u kojem su učestvovali stručnjaci iz regiona i šire, projekat je doprineo naučnom istraživanju i naučnoj raspravi o značaju prve faze Holokausta i o kontekstualizaciji dešavanja u Srbiji i Hrvatskoj tokom 1941. godine unutar okvira nacističkog sprovođenja genocida na evropskom tlu.
Ciljevi, aktivnosti i rezultati su promovisani kroz konferenciju za štampu i dva okrugla stola u Rijeci i Beogradu, tokom kojih su učesnici raspravljali i o primeni novih saznanja i o razvijanju sličnih aktivnosti u regionu.
Projekat se u tom smislu obraćao široj, ali i stručnoj publici sastavljenoj od istoričara, aktivista, radnika u kulturi, studenata i naročito predstavnika lokalnih vlasti.
Projekat su sproveli Savez jevrejskih opština Srbije, Centar za istraživanje i edukaciju o Holokaustu i Odsjek za kulturalne studije Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Rijeci. Podržan je od strane Međunarodne alijanse za sećanje na Holokaust, Minisarstva kulture i informisanja Republike Srbije, Ambasade Savezne Republike Nemačka u Beogradu i Memorijala de la Šoa.
Medjunarodni seminar "Mesta stradanja - Prva faza Holokausta u Srbiji i Hrvatskoj"
Galerija Jevrejske opštine Beograda, 22. - 23. februara 2017. godine, i poseta nekadašnjem logoru Topovske šupe i mestu stradanja u Jabuci. Beograd - Pančevo - Jabuka, 24. februara 2017. godine.
Seminar projekta „Mesta stradanja - prva faza Holokausta u Srbiji i Hrvatskoj” je održan između 22 i 24. 2. 2017, kod naših partnera, u Savezu jevrejskih opština Srbije, a u saradnji sa Filozofskim fakultetom univerziteta u Rijeci i Memorial de la Shoah. Pomogli su nas i IHRA, Ambasada Nemačke u Srbiji i Ministarstvo kulture Srbije. Ovaj projekat radi na tome da označi mesta stradanja tokom prve faze Holokausta i genocida nad Jevrejima i Romima, i da pruži istraživačima, istoričarima, studentima i široj javnosti arhivsku građu, fotografije, intervjue i istorijske tekstove koji ne samo da dokumentuju stratišta, već ih čine aktivnim delom edukacije iz oblasti istorije, gradjanskih i ljudskih prava. Ovaj radni seminar su pratila i dva okrugla stola, u Rijeci i Beogradu.
Seminar su otvorili Ruben Fuks, predsednik Saveza jevrejskih opština Srbije, i Bruno Boyer, direktor Odseka za medjunarodne odnose Memorijala de la Šoa. U njihovim pozdravnim govorima, podvučena je važnost teme za jevrejsku zajednicu u Srbiji i regionu, ali i za opštu kulturu sećanja kako u Srbiji tako u Hrvatskoj, naročito u periodu gde sećanje na Holokaust, naročito u edukativnom sistemu, izgleda premalo zastupljeno. Pažanja je takođe skrenuta na ulogu Međunarodne alijanse za sećanje na Holokaust i na napore oko mapiranja mesta stradanja u Evropi. Milovan Pisarri iz Centra za istraživanje i edukaciju o Holokaustu (Beograd) je nakon toga predstavio publici projekat, aktivnosti, program i cilj seminara.
Prvi panel je bio posvećen kontekstima, odnosno pitanju rane faze Holokausta u Evropi. Panel je moderirala drOlga Manojlović Pintar sa Instituta za noviju istoriju Srbije (Beograd), a učesnici su bili dr Nataša Mataušić iz Hrvatskog povijesnog muzeja (Zagreb) koja je govorila o počecima Holokausta u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj s posebnim osvrtom na ulogu Dijane Budisavljević u spasavanju dece iz logora, dr Sofija Grandakovska, Saul Kagan post doktorski stipendista za napredne studije Holokausta (Skopje), čije se izlaganje fokusiralo na stradanje jevrejske zajednice u Makedoniji, i Nikola Radić iz Centra za istraživanje i edukaciju o Holokaustu (Beograd) koji je govorio o mestima stradanja u Srbiji.
Prvi dan seminara se završio projekcijom kratkog dokumentarnog filma „11. decembra 1941. godine” o streljanju Roma u Leskovcu pomenutog datuma. Sledio je razgovor sa autorom Draganom Marinkovićem.
Drugi dan je počeo sa panelom o Srbiji. Moderator je bio Nikola Radić, a učesnici su bili dr Sanela Schmidt sa Humboltovog univerziteta (Berlin), koja je govorila o Srbiji u evropskom kontekstu 1941. godine, dr Milan Koljanin sa Instituta za savremenu istoriju (Beograd), sa izlaganjem o stradanju Jevreja u Srbiji, i dr Sanja Petrović Todosijević koja je predstavila studiju slučaja stradanja Jevreja u Šapcu.
Treći panel se fokusirao na Hrvatsku. Moderator je bila dr Nataša Mataušić, a učesnici su bili dr Dragan Cvetković iz Muzeja žrtava genocida (Beograd) sa izlaganjem o Holokaustu i genocidu nad Srbima i Romima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, vladika dr Jovan Ćulibrk, iz Odbora za Jasenovac i komisije za Staro Sajmište (Beograd), koji je govorio o naporima za izgradnju Memorijalnog centra na Sajmištu i istraživačkog-dokumentacionog centra u Jasenovcu, i Renato Stanković sa Filozofskog fakulteta u Rijeci (Rijeka), koji je govorio o mapiranju mesta stradanja u Hrvatskoj.
Popodneve sesije su bile posvećene prezervaciji, kulturi sećanja i edukaciji. U četvrtom panelu, koji je moderirao profesor Vjeran Pavlaković sa Filozofskog fakulteta u Rijeci (Rijeka), učestvovali su dr Olga Manojlović Pintar sa izlaganjem o spomeničkoj kulturi u Jugoslaviji sa posebnim osvrtom na spomenike Holokaustu, dr Nenad Lajbenšperger iz Zavoda za zaštitu spomenika Republike Srbije (Beograd), koji je govorio o ulozi zavoda u prezervaciji spomenika Holokaustu u Srbiji kao i o trenutnom stanju tih spomenika, i David Montijas, predsednik Jevrejske opštine u Pančevu, koji je govorio o naporima za očuvanje spomen kompleksa u Jabuci.
Poslednji panel je moderirala dr Sanela Schmidt i govorili su profesor Vjeran Pavlaković o kulturi sećanja na Drugi svetski rat u Hrvatskoj, James May (Beograd), koji je predstavio projekat „Porteti i sećanja jevrejske zajednice u Srbiji pre Holokausta)”, Milan Bogdnanović iz fondacije „Heinrih Bel“ (Beograd), sa izlaganjem o konferenciji posvećenoj logoru na Sajmištu i o njenom uticaju na razvijanje odgovornije kulture sećanja na taj logor, i Biljana Stojanović iz Ministarstva prosvete Republike Srbije (Beograd) o programina obuke koje ministarstvo redovno organizuje za nastavnike osnovnih i srednjih škola.
Na kraju dana prikazan je kratak dokumentarni film o mestu stradanja u Jabuci, i sledio je razgovor sa autorom Davidom Montijasom.
Treći dan seminara organizovana je poseta lokaciji logora Topovske šupe u Beogradu i mestu stradanja u Jabuci. Tokom posete grupa učesnika je primljena od strane predsednika opštine Pančevo koji je govorio o planovima za sredjivanje spomen kompleksa u Jabuci. Posećene su i lokacije u samom gradu Pančevo gde su se za vreme Drugog svetskog rata nalazili logor Svilara i zatvor Gestapoa.
Konferencija za štampu, Medija centar, Beograd
Media centar Beograd, 26. januara 2017. godine
Projekat Mesta stradanja - Prva faza Holokausta u Srbiji i Hrvatskoj je zvanično predstavljen pred novinarima u Media centru u Beogradu uoči obeležavanju Međunarodnog dana sećanja na Holokaust, sa posebnim osvrtom na mesta stradanja u Beogradu otkrivena od strane Dr Pisarrija. Govorili su Aleksandar Gaon ispred Saveza jevrejskih opština Srbije, Milovan Pisarri i Nikola RadićLucati ispred Centra za istraživanje i edukaciju o Holokaustu. (TV N1)
Početak Holokausta u Srbiji i Hrvatskoj nije još dovoljno istraženo razdoblje. Njegovi uzroci i načini provođenja zahtevaju dodatno razumevanje i istorijsko objašnjenje, ali i zajedničku potrebu da se stalnim podsećanjem na tragediju spreči njeno ponavljanje. Tokom prve faze Holokausta, u periodu od početka Drugog svetskog rata do uspostavljanja logora smrti početkom 1942. godine u Evropi je ubijeno približno milion Jevreja i veliki broj Roma, uglavnom u masovnim streljanjima. Od jula do decembra 1941. u Srbiji je streljano oko 6.000 Jevreja i oko 1.500 Roma. U Nezavisnoj Državi Hrvatskoj ubijeno je do avgusta 1941. preko 2.000 Jevreja i nekoliko desetina hiljada Srba, uglavnom u okolini Gospića (Jadovno) i na ostrvu Pag.
Obrazovanju o Holokaustu u Srbiji i Hrvatskoj i o genocidu nad Romima nedostaje kritički pristup i kontinuirano istorijsko istraživanje njegove prve faze, koje je potpuno izostavljeno iz obrazovanja. Ovim projektom, kroz istraživački proces, prikupljanje podataka i širenje svesti i znanja o značaju očuvanja sećanja, nameravamo da doprinesemo kako širem obrazovanju o Holokaustu tako i saznanju i edukaciji o genocidu nad Romima, kao stalnom podsetniku kako se tragedija Holokausta nikada ne bi ponovila.
Okrugli sto Prva faza Holokausta u Srbiji i Hrvatskoj, Beograd
Centar za kulturnu dekontaminaciju
Beograd, 1. jula 2017. godine
Snimak Predstavljanja rezultata projekta "Mesta stradanja - prva faza Holokausta u Srbiji i Hrvatskoj" i okrugli sto. 1. 7. 2017, Centar za Kulturnu Dekontaminaciju, Beograd.
Milovan Pisarri, Centar za istraživanje i edukaciju o Holokaustu, Beograd
Nikola Radić Lucati, Centar za istraživanje i edukaciju o Holokaustu, Beograd
Aneta Lalić, Srpsko narodno vijeće, Zagreb
Filip Škiljan, Institut za migracije i narodnosti, Zagreb
Na okruglom stolu održanom u Centru za kulturnu dekontaminaciju u Beogradu učestvovali su dr Milovan Pisarri i Nikola Radić ispred Centra za istraživanje i edukaciju o Holokaustu, dr Filip Škiljan sa Instituta za migracije i narodnosti (Zagreb) i Aneta Lalić ispred Srpskog narodnog vijeća (Zagreb). Nakon predstavljanja rezultata projekta, posebna pažnja je posvećena mapiranju lokacija u Hrvatskoj i Srbiji. Učesnici su govorili o metodologiji, o današnjem stanju tih mesta, o susretima sa svedocima, istoričarima i predstavnicima lokalnih vlasti. Aneta Lalić se svojim izlaganjem zadržala na razmišljanju o značaju tih lokacija u komemoracijama i edukaciji, ali i o problemima sa kojima se svakodnevno suočavaju zajednice žrtava u pokušaju da se suprotstave rastujućim revizionizmima i negacionizmima u regionu.
Okrugli sto Prva faza Holokausta u Hrvatskoj, Rijeka
Filozofski fakultet Sveučilišta u Rijeci
Rijeka, 1. juna 2017. godine
Dr Tamara Banjeglav, Filozofski fakultet Sveučilišta u Rijeci
Na okruglom stolu održanom na Filozofskom fakultetu u Rijeci učestvovali su dr Milovan Pisarri i Nikola Radić ispred Centra za istraživanje i edukaciju o Holokaustu, a profesor Vjeran Pavlaković i saradnik Instituta za migracije i narodnosti (Zagreb) dr Filip Škiljan ispred tima koji je vodio istraživanje o mestima stradanja u Hrvatskoj. Cilj je bio predstavljanje rezultata projekta i razvijanje novih aktivnosti vezanih za izučavanje prve faze Holokausta. Uvodno predavanje je održala dr Tamara Banjeglav, sa Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Rijeci. Dr Milovan Pisarri je predstavio projekat, dok je Nikola Radić detaljno govorio o metodologiji korišćenoj za mapiranje lokacija, kao i o rezultatima istraživanja u Srbiji. Profesor Vjeran Pavlaković i dr Filip Škiljan su govorili o mapiranju u Hrvatskoj, kako o arhivskim otkrićima tako o istraživanju na terenu, naročito u Jadovnom.